Belçika’nın Flaman bölgesi hayvan haklarından da sorumlu Bakan Ben Weyts’in (N-VA) ‘geçici kesimhanelerde’ kesilecek olan hayvanların 2015 yılından itibaren uyuşturulup kesileceğini duyurmasının üzerinden günler geçmesine rağmen Gent’te hiçbir siyasiden olumlu veya olumsuz bir açıklama gelmedi.
Belçika’nın Flaman bölgesi hayvan haklarından da sorumlu Bakan Ben Weyts, “Bu yıl uygulamaya koymak kaosa yol açabilir çünkü geçici kesimhanelerde kesilmek için şu ana kadar binlerce hayvan satın alındı’’ dedi ve bu şekilde gerçekleştirilen kesimlerin bu sene itibari ile son bulacağını duyurdu.
Müslüman toplumuyla görüştüğünü ve 2015 yılında hayvanları uyuşturup kesmeyi nasıl hayata geçireceklerini konuştuğunu belirten Weyts, “Bu yıl uygulamaya koymak kaosa yol açabilir çünkü geçici kesimhanelerde kesilmek için şu ana kadar binlerce hayvan satın alındı. Hayvan haklarından da sorumlu bakan olarak ben hayvanların uyuşturulup kesilmesinden yanayım” dedi.
Müslüman toplumu ile görüştüğünü belirten Weyts’in hangi toplum ile görüştüğü vatandaşlar tarafından merak edilirken, uyuşturulan hayvanın kurban edilemeyeceğini belirtilirken, Flaman Bölgesi bakanın bu açıklamasına Gent siyasetçileri tarafından olumlu veya olumsuz bir açıklama gelmemesine şaşırdıklarını ifade ediyorlar.
BAYILTMAYLA KESİM NE KADAR SAĞLIKLI?
Doç. Dr. M. EMİN / Veteriner Hekim
Kurban bayramı öncesiydi. Ömer Bey’e, hayvanların bayıltılarak kesilmesinin doğru olup olmayacağı sorulmuş, kendisi de ‘Olabilir.’ mealinde bir cevap vermişti. Mesleğim icabı, böyle bir kesimden sonra kanın iyi akmayabileceğini düşündüğümden, hayvanları bayıltarak kesmenin doğru olmayabileceğini, bu konunun iyi araştırılması gerektiğini belirttim. Hayvanların bu şekilde kesilebileceğine dair fetva bulunmasına karşılık, mesele ilmî olarak ele alınmalı ve derinlemesine araştırılmalıydı.
Son yıllarda Türkiye’de ‘helâl et’ meselesi daha sık gündeme gelmektedir. Ülkemizde bir gıdanın tüketici tarafından tercih edilmesinde en önemli faktör, onun temizliği ve helâl olmasıdır. Kur’ân-ı Kerîm’de, verilen rızklardan iyi ve temiz olanları yiyin, buyrulmaktadır (A’râf, 7/ 160). Et ve et ürünleri, hayvanın kesim şekline göre helâl olur veya olmaz. Bu yüzden, kesimin doğru teknik ve usullerle yapılması oldukça önemlidir. İslâmî kurallara göre kesilmemiş hayvan eti hijyen olabilir. Bundan dolayı, alacağımız et ve etten elde edilen ürünlerin, İslâmî kaidelere uygun olarak kesilen bir hayvana ait olup olmadığı araştırılmalıdır. Bunun için de, hangi tarz kesimlerin İslâmî usullere uygun olduğu bilinmelidir.
BAYILTMALI KESİMLER
Kesme esnasında hayvana eziyet vermek caiz görülmemiştir. Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfinde; “Kesim yaptığınız zaman güzel yapınız. Kesecek olan kişi, bıçağını iyice bilesin ve hayvanını rahatlatsın.” (Ebû Davud, Dahâyâ 12) buyurmaktadır. Müslüman olmayan ülkelerde, ölüm anında hissedilmesi muhtemel acıyı azaltmak maksadıyla hayvanlara elektrik akımı, tabanca ve karbondioksit ile bayıltma metotları uygulanmaktadır. Söz konusu metotların uygulanabileceğine dair bazı fetvalar verilmiş olsa dahi, tatbik edilmeleri esnasında bazı ilmî kaidelere riayet etmek gerekir. Bununla birlikte, adı geçen bayıltma metotlarının “helâl et” ve “helâl kesim” mevzusunda caiz olmayacağını kabul eden yayınlar da azımsanmayacak sayıdadır.
TABANCA İLE BAYILTMA
Teknolojik bakımdan gelişmiş birçok ülkede, hususiyetle büyükbaş hayvanlara kesim öncesi tabanca ile bayıltma işlemi tatbik edilmektedir. Hayvanın alın kemiğine dayanan tabancadan fırlayan takriben 15 cm. uzunluğundaki ucu sivri bir demir çubuk, aniden hayvanın beynine girip çıkar, böylece beyin dokusu zedelenir. Hissin ve hareketin tamamen ortadan kaldırılması ve beyin fonksiyonlarının devre dışı kalmasını müteakip, kesim sırasında hayvanın acı duymasının engellendiği belirtilmektedir. Solunumun düşmesi, göz bebeğinin büyümesi, göz kapağına dokunulduğunda gözün kırpılmaması, bayıltma işleminin kâfi seviyede olduğuna işarettir.
ELEKTRİK AKIMI VERİLEREK BAYILTMA
Hususiyetle koyun, keçi gibi hayvanlarda, boynuz kökleri ile gözler arasında kalan kısma elektrotlar yerleştirilir ve takriben 8 saniye boyunca 70–80 volt ile 8 amperlik bir elektrik akımı tatbik edilir. Kanatlı hayvanlarda da elektrik akımı ile bayıltma işlemi tatbik edilmektedir. Hayvanlar yürüyen bir banda ayaklarından asılır ve askıdaki hayvanların kafaları elektrik verilmiş bir sudan geçirilerek bayıltma işlemi gerçekleştirilir. Bu metodun anestezi işlemi gerçekleştirmeden hayvan haklarına zıt ve âdeta işkence çektirir bir tarzda yapıldığını savunanlar bulunmaktadır. Bayılmamış hayvanda kısmî felçlerin görülmesi ve acı hissedildiğine dair bazı iddiaların olması bu uygulamayı tartışmalı hâle getirmektedir. İlim adamları yüksek voltaj verilmesi hâlinde kemik kırıklarına rastlanıldığını, düşük voltaj ile duyuların kaybolmaksızın çırpınmaların oluştuğunu belirtmişlerdir. Hayvanların faklı büyüklük ve dirence sahip olması da metodun tatbik edilmesinde göz ardı edilmemesi gereken bir husustur.
Bayıltma tekniklerinin hayvan kesiminde kullanılabileceğine yönelik izahlara karşılık menfi bazı ilmî beyanların da detaylı bir tarzda değerlendirilmesi gerekmektedir. Bayıltmaya dair müspet yaklaşımlar bir hayli azdır. Bayıltma metodunu tercih edenler, hayvanın çektiği acıyı azaltma maksadıyla bunu yaptıklarını belirtmektedir. Bununla birlikte pek çok araştırmacı, kesim sırasında hayvandaki hareketlerin, kan kaybeden kasların kasılması ve gevşemesi sebebiyle gerçekleştiğini, bu durumun ise beyin hücrelerine giden oksijen miktarındaki azalmadan kaynaklandığını dile getirmektedir.
İLMÎ ARAŞTIRMALAR BAYILTMAYI DESTEKLEMİYOR
Çeşitli araştırmalarda, bayıltma metotlarında arzulanmayan hususların bulunduğu tespit edilmiştir. Yeni bir bayıltma işlemini gerektirebilecek yetersiz bayıltmalar, hayvan uyanıkken ortaya çıkan kısmî felçler, kafatası kırıkları, beyin hasarı ve sterilizasyonunun bozulması, kanamalar, kanın damar dışına çıkması sebebiyle ette kanama, işlemin uygulanmasını müteakip hayvanın yere düşmesi neticesinde yaralanma ve ölümler arzulanmayan hâdiselerden bazılarıdır. Bazı araştırmacılar, sinir sisteminin merkezi olan beynin bu tarz bir teknikle tahrip edilmesinin, ağrıları azaltmadığını aksine artırdığını belirtmektedir.
Hannover Üniversitesi (Almanya) Veteriner Fakültesi’nde Profesör Wilhelm Schulze başkanlığında bir heyet tarafından, koyun ve sığırların bayıltılarak ve bayıltılmadan kesilmesi esnasında oluşacak ağrının EEG (elektro ensefalo graf) ile kalpteki değişimlerin de ECG (elektrokardiyogram) ile ölçümüne dayalı ilmî bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Araştırmada beynin üstündeki kafatası yüzeyine elektrotlar yerleştirilmiştir. Bazı hayvanlar, keskin bir bıçakla hızlı bir şekilde boğaz bölgesinden yemek borusu, soluk borusu, jugular ve karatoid arterler de dâhil omiriliğe kadar kesilmiştir. Neticede bayıltmadan bıçakla kesimin daha az ağrılı olduğu tespit edilmiştir. Diğer hayvanlar ise, bayıltmayı müteakip kesilmiştir. Bayıltmadan kesim işlemini müteakip ilk üç saniye içerisinde EEG kayıtlarına göre bir değişikliğin olmadığı, yani hayvanın hissedilebilir bir ağrı çekmediği, bunu takip eden üç saniye içerisinde ise, EEG kayıtlarından, vücuttan fazla miktarda kanın dışarı akması ve beyindeki hayatî damarlara giden kan miktarının azalmasına bağlı şokun ve duyu kaybının hâkim olduğu izlenmiştir. Kesim işlemini müteakip altı saniye sonra ise, EEG’nin sıfır seviyesine indiği, yani hayvanın hiç ağrı çekmediği tespit edilmiştir. Tabanca ile bayıltma işleminde hayvanlar net bir hissizlik ve hareketsizlik sergilerken, EEG kayıtlarından bayıltmayı müteakip süratli bir şekilde şiddetli bir ağrının varlığı tespit edilmiştir. Bayıltma işleminde doğrudan kesim metoduna göre kalp atışlarının daha önce durduğu gözlenmiştir. Ayrıca bayıltılarak yapılan kesimde ette kalan kan miktarı daha fazla olduğundan, etin daha az hijyenik olduğu görülmüştür.
Tabancayla bayıltma ve kesim arası sürenin uzun tutulması sebebiyle adrenalin sentezinde artış görülebilmekte ve neticede kaslarda biyo-kimyevî reaksiyonların hızlanmasına paralel, ette kalite bozukluklarına rastlanabilmektedir. Bu sebeple tabanca kullanımı ile kesim arası mümkün olduğunca kısa tutularak adrenalinin kanla atılması sağlanmalıdır.
Texas A&M Üniversitesi ve Kanada Gıda İzleme Ajansı’ndaki bağımsız araştırmacılar, tabanca ile bayıltma metodunun tatbik edilmesi neticesinde ‘deli dana hastalığı’nın görülme sıklığının arttığını tespit etmişlerdir.
Elektrik akımı ile bayıltma metoduna ait de farklı ilmî izahlar söz konusudur. Hususiyetle yüksek voltaj ve akım; strese, kan basıncında artışa, kalbin durmasına ve neticesinde ölüme sebep olabilmektedir. Araştırmacılar, akım çok şiddetli olduğunda veya uzun sürdüğünde, bunun kılcal damarların geçirgenliğinde bir artışa yol açtığını, bu hususun da diyafram, karın, bel ile ön ve arka ekstremite kaslarında nokta şeklinde kanamalara sebep olduğundan etin kalitesini azalttığını belirtmektedir. Bu durum, kanama öncesi lâktik asit seviyesinde artışın gözlenmesi ve neticesinde bakterilere karşı dirençte farklılıkların meydana gelmesi ile de izah edilmektedir. Danimarka Adalet Bakanlığı’nın yaptığı açıklamalarda elektrikle bayıltmanın ette, damar dışına kan sızmalarına sebep olduğu, bağırsaklarda kanlanmaya, kalça ve kürek kemiklerinde şoka bağlı kırıklara yol açtığı belirtilmiş; ette kan birikmelerine bağlı olarak bozulmaları artırdığı, lezzeti azalttığı ifade edilmiştir.
Kanatlı hayvan kesimlerinde elektrikle bayıltma dikkat edilmesi gereken ehemmiyetli bir mevzudur. Kesim işleminde hayvanların başları 70–90 volt elektrik akımı geçirilen suya daldırılmakta ve şoklama yapılmaktadır. Fakat bu safhada bazen elektrik şokuna dayanamayan hayvanlar ölmektedir. Geçmiş yıllarda yürütülen araştırmalarda İngiltere’de yüzde 24, Amerika Birleşik Devletleri’nde ise yüzde 17’den 37’ye varan nispetlerde şoklama sırasında ölümlerin söz konusu olduğu rapor edilmiştir.
NETİCE
Hayvanın acı çekmemesi için yapılan bazı işlemlerde, aksine hayvanın acı çektiğine dair ilmî araştırmalar bulunmaktadır. Bayıltma metotlarının pek çok mahsuru olduğundan bu hususta temkinli olmada fayda vardır. Müslüman olmayan ülkelerde bu şekilde kesim yapmak için kanunî mecburiyet olsa da, ciddi bir zaruret bulunmamaktadır. Yani, hayvanın azgın olması, tutulamaması, kesimin kolay yapılamaması gibi bir durum bugün için söz konusu değildir. Zira teknik imkânlarla hayvan kolayca yatırılmakta, bir ayağından hafifçe yukarıya kaldırmak suretiyle rahatlıkla zapt edilmekte, her şey kolay bir tarzda yapılabilmektedir. Türkiye’deki pek çok kesim buna güzel bir misaldir.
Kaynaklar
– İbrahim Canan, Kûtüb-i Sitte Muhtasar- 1954 no’lu hadis
– Lambooij, E., Potgieter, C.M., Britz, C.M., Nortje, G.L., Pieterse, C. Effects of electrical and mechanical stunning methods on meat quality in ostriches. Meat Science, 1999; 52: 331-337.
– Velarde, A., Gispert, M., Dieste, A., Manteca, X.:Effect of electrical stunning on meat and carcass quality in lambs. Meat Science, 2003; 63: 35-38.
– FAWC (1982) Report on the welfare of poultry at the time of slaughter. Present address: Farm Animal WelfareCouncil, 1A Page Street, London SW1P 4PQ, UK.
Konuşma Sonu
